Ir-rispett għad-drittijiet fundamentali u l-protezzjoni tagħhom huma komponenti inkondizzjonati u essenzjali ta’ ġestjoni integrata effettiva tal-fruntieri. Il-Frontex tikkonforma strettament mal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea, il-Konvenzjoni Ewropea dwar id-Drittijiet tal-Bniedem, u l-istrumenti rilevanti tal-liġi internazzjonali u tad-drittijiet tal-bniedem, inkluża l-Konvenzjoni tal-1951 dwar l-Istatus tar-Refuġjati u l-Protokoll tagħha tal-1967.
Id-drittijiet fundamentali huma integrati fil-Kodiċi ta’ Kondotta tal-Frontex, il-Kurrikuli Komuni Ewlenin għall-gwardji tal-fruntieri, u taħriġ aktar speċjalizzat, eż. għall-uffiċjali tas-sorveljanza tal-fruntieri tal-baħar jew tal-art jew għall-kontrolluri tar-ritorn furzat. Dawn il-politiki u l-linji gwida jżidu l-fehim tad-drittijiet fundamentali u jippermettu lill-uffiċjali jidentifikaw ksur potenzjali.
Qabel l-iskjerament, il-persunal kollu tal-Frontex kif ukoll il-gwardji tal-fruntieri u l-membri ta’ awtoritajiet rilevanti oħra mill-Istati Membri parteċipanti fl-operazzjonijiet tal-Frontex jirċievu taħriġ dwar id-drittijiet fundamentali. B’mod partikolari, dwar l-aċċess għall-protezzjoni internazzjonali, ir-rispett għall-prinċipju ta’ non-refoulement, u, fejn xieraq, dwar it-tiftix u s-salvataġġ. Id-drittijiet fundamentali huma dejjem inklużi fil-laqgħat ta’ informazzjoni operazzjonali għall-uffiċjali tal-korp permanenti, filwaqt li s-salvagwardji u l-obbligi għar-rapportar ta’ ksur potenzjali tad-drittijiet fundamentali huma integrati fil-pjanijiet operazzjonali kollha.
Il-pożizzjoni ta’ Uffiċjal għad-Drittijiet Fundamentali u Forum Konsultattiv dwar id-Drittijiet Fundamentali nħolqu fl-2011 u ġew inkorporati fl-istruttura tal-Frontex wara emendi għar-Regolament tal-Frontex. Ir-Regolament (UE) 2019/1896 estenda l-mandat u l-kapaċitajiet tal-aġenzija u tal-Uffiċjal għad-Drittijiet Fundamentali.
Il-komponenti ewlenin tas-sistema ta’ protezzjoni u monitoraġġ tad-drittijiet fundamentali tal-Frontex huma:
- L-Istrateġija għad-Drittijiet Fundamentali - – il-qafas ta’ gwida li jservi biex l-attivitajiet tal-aġenzija jiġu allinjati mal-istandards u l-prinċipji tad-drittijiet fundamentali;
- Proċedura ta’ Rapport dwar Inċidenti Serji (SIR) - li tobbliga lil kull parteċipant fl-attivitajiet operazzjonali tal-Frontex jirrapporta minnufih kwalunkwe sitwazzjoni ta’ ksur possibbli tad-drittijiet fundamentali, inkluż ksur tal-acquis tal-UE jew tad-dritt internazzjonali u tal-Kodiċijiet ta’ Kondotta tal-Frontex. L-SIRs ta’ rilevanza għad-drittijiet fundamentali jiġu indirizzati mill-Uffiċċju għad-Drittijiet Fundamentali;
- Il-mekkaniżmu tal-ilmenti - li jippermetti s-sottomissjoni ta’ lmenti individwali minn persuni li huma affettwati direttament mill-azzjonijiet, jew in-nuqqas ta’ azzjoni, ta’ persunal involut fl-attivitajiet tal-Frontex, u li jqisu li kienu soġġetti għal ksur tad-drittijiet fundamentali tagħhom;
- Il-Forum Konsultattiv dwar id-Drittijiet Fundamentali - li jipprovdi pariri indipendenti lill-aġenzija dwar ir-rispett għad-drittijiet fundamentali fl-attivitajiet kollha tal-Frontex, u l-protezzjoni u l-promozzjoni tagħhom;
- Mekkaniżmu superviżorju dwar l-użu tal-forza - li jipprovdi qafas għall-monitoraġġ tal-applikazzjoni ta’ dispożizzjonijiet dwar l-użu tal-forza mill-persunal statutorju tal-aġenzija, inkluż il-korp permanenti, u jipprevedi obbligu ta’ rapportar għal inċidenti relatati mal-użu tal-forza.
L-Uffiċjal għad-Drittijiet Fundamentali (FRO) għandu l-mandat li jissorvelja l-implimentazzjoni mill-Frontex tal-obbligi tagħha dwar id-drittijiet fundamentali f’konformità mad-dritt tal-Unjoni u l-liġi internazzjonali u li jagħti pariri lid-Direttur Eżekuttiv dwar kwistjonijiet relatati mad-drittijiet fundamentali. L-FRO u l-persunal tal-Uffiċċju għad-Drittijiet Fundamentali għandhom rwol indipendenti fi ħdan l-aġenzija biex jappoġġaw il-ħidma tagħha mill-perspettiva tad-drittijiet tal-bniedem u jsaħħu r-rispett, il-protezzjoni u l-promozzjoni tad-drittijiet fundamentali. Sabiex tiġi mmonitorjata b’mod effettiv il-konformità tal-aġenzija mad-drittijiet fundamentali, l-FRO jista’ jwettaq investigazzjonijiet dwar kwalunkwe attività tiegħu u jwettaq żjarat regolari fuq il-post.
L-Uffiċjal għad-Drittijiet Fundamentali joħroġ opinjonijiet fir-rigward ta’ kwalunkwe attività tal-Frontex kemm fil-livell ta’ politika kif ukoll f’dak operazzjonali u fir-rigward tal-kooperazzjoni tal-aġenzija mas-sħab, filwaqt li jidentifika l-isfidi tad-drittijiet fundamentali, il-ksur possibbli tad-drittijiet fundamentali jew ir-riskji tiegħu. L-FRO jinforma wkoll u jagħti pariri lid-Direttur Eżekuttiv dwar ksur possibbli tad-drittijiet fundamentali matul kwalunkwe attività tal-aġenzija. L-uffiċjal jinħatar mill-Bord tat-Tmexxija u jirrapporta direttament lilu, skont il-mandat mogħti mir-Regolament (UE) 2019/1896. L-FRO huwa responsabbli mill-indirizzar tal-ilmenti riċevuti permezz tal-Mekkaniżmu tal-Ilmenti tal-Frontex u r-Rapporti ta’ Inċidenti Serji relatati ma’ ksur potenzjali tad-drittijiet fundamentali fi ħdan l-attivitajiet tal-Frontex. L-Uffiċjal għad-Drittijiet Fundamentali huwa appoġġat ukoll minn osservaturi tad-drittijiet fundamentali li, b’mod indipendenti fit-twettiq tal-kompiti tagħhom, jimmonitorjaw u jivvalutaw b’mod kostanti l-konformità tal-attivitajiet tal-aġenzija mad-drittijiet fundamentali.
L-FRO jippubblika rapporti annwali dwar l-attivitajiet imwettqa mill-Uffiċċju għad-Drittijiet Fundamentali, skont l-Artikolu 109(4) tar-Regolament (UE) 2019/1896. Ir-rapport annwali jinforma dwar l-istatus tal-implimentazzjoni tad-drittijiet fundamentali fl-attivitajiet operazzjonali tal-aġenzija f’konformità mal-Istrateġija għad-Drittijiet Fundamentali.
Il-kontrolluri tad-drittijiet fundamentali, previsti mir-Regolament (UE) 2019/1896 bħala persunal statutorju tal-Frontex, jiġu skjerati fl-oqsma operazzjonali f’isem l-Uffiċjal għad-Drittijiet Fundamentali. Huma jimmonitorjaw u jivvalutaw il-konformità mad-drittijiet fundamentali tal-attivitajiet tal-Frontex, jipprovdu pariri u jassistu f’dan ir-rigward, filwaqt li jikkontribwixxu għall-promozzjoni tad-drittijiet fundamentali bħala parti mill-ġestjoni integrata Ewropea tal-fruntieri. Permezz tal-ħidma tagħhom, il-kontrolluri huma element prominenti tas-sistema ta’ monitoraġġ tad-drittijiet fundamentali tal-Frontex. Bħala l-“estensjoni” tal-FRO f’dan il-qasam, huma jappoġġaw lill-aġenzija fil-ħarsien tal-obbligi tagħha fil-qasam tad-drittijiet fundamentali.
Il-kontrolluri josservaw l-attivitajiet imwettqa mill-Frontex, filwaqt li jiddokumentaw il-konformità tagħhom mal-istandards applikabbli tad-drittijiet fundamentali. Huma jimmonitorjaw il-proċeduri relatati mal-ġestjoni tal-fruntieri u r-ritorni u l-ambjent li fih dawn jiġu implimentati, filwaqt li jindikaw l-isfidi, ir-riskji u l-opportunitajiet għall-promozzjoni tad-dritt tal-Unjoni u l-liġi internazzjonali. F’dan il-kuntest, il-kontrolluri jikkooperaw mal-Frontex fil-koordinazzjoni tal-uffiċjali u jirrapportaw tħassib potenzjali lill-Uffiċjal għad-Drittijiet Fundamentali.
Il-kontrolluri tad-drittijiet fundamentali jistgħu jiġu nnominati mill-FRO għar-riżerva ta’ kontrolluri tar-ritorn furzat, li josservaw u jirrapportaw dwar operazzjonijiet ta’ ritorn ikkoordinati jew appoġġati mill-Frontex. Il-grupp ta’ kontrolluri ġie stabbilit bħala mekkaniżmu sussidjarju għall-mekkaniżmi nazzjonali ta’ monitoraġġ.